Skóra składa się z trzech podstawowych warstw, które są nałożone na siebie. Te warstwy to kolejno od najpłycej położonej: naskórek, skóra właściwa oraz tkanka podskórna. W ludzkiej skórze występują przydatki takie jak: mieszki włosowe, gruczoły łojowe i gruczoły potowe.
Naskórek – jest to najbardziej powierzchownie położona warstwa skóry, która jest bezpośrednią barierą między światem zewnętrznym a organizmem człowieka. Na całość naskórka składa się pięć warstw które są ułożone kolejno od najpłytszej warstwy podstawnej, inaczej zwaną rozrodczą przez warstwę kolczystą, ziarnistą, jasną aż po warstwę rogową. Grubość naskórka mieści się między 0,05mm a 1,5mm. najcieńszy naskórek występuje na powiekach, natomiast najgrubszy na dłoniach i stopach.
Najpłycej położona warstwa skóry składa się głównie z keratynocytów. „Keratynocyty są komórkami warstwy rogowej – strukturami białkowymi osłoniętymi zrogowaciałą otoczką i zawierającymi naturalny czynnik nawilżający (natural moisturizing factor – NMF)”. Komórki te w trakcie procesu keratynizacji przechodzą kolejno od najgłębiej położonych warstw naskórka na jego powierzchnię po czym tracą swoje jądro komórkowe i przekształcają się w martwe komórki zwane korneocytyami. Korneocyty odrywają się od powierzchni naskórka lub są przez nas złuszczane pod wpływem kontaktu z pościelą, ubraniami, a także za pomocą peelingów. Czas przejścia keratynocytów przez całą grubość naskórka wynosi około 30 dni. Pierwsze dwa tygodnie keratynocyt wędruje przez cztery pierwsze warstwy, docierając do warstwy rogowej. Natomiast przez kolejne dwa tygodnie pokonuje warstwę rogową na całej jej grubości. W każdej warstwie naskórka keratynocyty są komórkami o innej specyfice i posiadają odmienne funkcje.
Na najgłębiej położoną warstwę naskórka, warstwę podstawną lub rozrodczą składa się jeden rząd cylindrycznych komórek o wydłużonych oraz zasadochłonnych jądrach. Jest to warstwa, która stanowi granicę pomiędzy skórą właściwą a naskórkiem. Połowa komórek, które znajdują się w tej warstwie jest w trakcie mitozy. Z tych komórek powstanie warstwa kolczysta naskórka znajdująca się wyżej. W tej warstwie również możemy zauważyć najbardziej intensywny podział komórek oraz początkowe zmiany keratyny.
Pomiędzy komórkami tej warstwy znajduje się kilka innych komórek będących bardzo ważnymi dla naszego prawidłowego funkcjonowania. Są to komórki barwnikowe zwane melanocytami. Melanocyty mają rożne kolory od żółtego przez czerwony, brązowy, aż po czarny. Jest to zależne od koloru skóry człowieka. Melanocyty posiadają długie wypustki których zadaniem jest przekazanie barwnika do keratynocytów. Powstawanie barwnika w skórze jest zwane melanogenezą jest to proces obronny skóry przed promieniami UV.
Bardzo ważnymi komórkami znajdującymi się w najgłębszej warstwie naskórka, są komórki Langerhansa. „Komórki Langerhansa stanowią około 3- 8% komórek naskórka. Występują one również w błonach śluzowych jamy ustnej 10 i w narządach chłonnych.”. Komórki te pochodzą z układu immunologicznego. Ich zadaniem jest pochłanianie substancji obcych atakujących organizm czyli bakterii i wirusów. Komórki Langerhansa maja zdolność aktywacji komórek żernych czyli fagocytów oraz innych mediatorów odpowiedzialnych za przekazanie informacji innym komórkom, których zadaniem jest zwalczanie obcych substancji. Bardzo niekorzystny wpływ na komórki Langerhansa ma promieniowanie ultrafioletowe gdyż hamuje ono ich aktywność przez co występują zaburzenia w funkcjonowaniu skóry.
Kolejną warstwą naskórka jest warstwa kolczysta, położona tuż nad warstwą podstawną. Zbudowana jest z kilku rzędów komórek wielobocznych, które są spłaszczone w kierunku powierzchni skóry i połączone desmosomami których budulcem są białka. Najniżej położone warstwy naskórka czyli podstawna i kolczysta tworzą warstwę „żywą” inaczej zwaną warstwą Malpighiego. Między komórkami warstwy kolczystej znajduje się substancja mukopolisacharydowo-białkowa. Jej zadaniem jest scementowanie komórek, magazynowanie wody i stanowienie dla niej bariery, a także zabezpiecza skórę przed wnikaniem substancji obcych. Ciekawostką jest, że u mężczyzn warstwa kolczysta jest grubsza niż u kobiet i należy pamiętać o tym podczas doboru kosmetyków.
Następną warstwą naskórka jest warstwa ziarnista w której rozpoczyna się proces keratynizacji. Składa się ona z 1-2 warstw komórek w kształcie rombów. Posiadają one spłaszczone jądra, których zawartością jest keratohialina. Są to komórki biorące udział w produkcji keratyny. W tej warstwie zawarte są keratynosomy inaczej zwane ciałkami Olanda. Produkują one lipidy odpowiedzialne za spajanie warstwy rogowej podczas końcowej fazy rogowacenia.
Między warstwą ziarnistą a rogową występuje warstwa jasna, jednak nie występuje na całym ciele tylko na dłoniach i stopach. Jej występowanie jest uzależnione od szybkiego rogowacenia, które na dłoniach i stopach jest znacząco większe. Składa się ona z trzech do pięciu rzędów silnie spłaszczonych komórek. Ostatnią warstwą naskórka jest warstwa rogowa. Składająca się z komórek ułożonych w kilku rzędach, o całkowitej grubości 10 µm. Komórki tej warstwy są uważane za martwe, ponieważ nie posiadają już jądra. Są jedynie wypełnione białkiem – keratyną, co jest ostatecznym wynikiem procesu rogowacenia. Komórki warstwy rogowej układają się na wzór ceglanego muru, co oznacza że zachodzą na siebie. Takie ułożenie zwiększa właściwości higroskopijne skóry. W naskórku najważniejszym zjawiskiem jest proces keratynizacji.
Skóra właściwa – skóra właściwa ma grubość od 0,5 do 1mm. Składa się ona z dwóch warstw, brodawkowatej która jest zbudowana z licznych brodawek zawierających naczynia krwionośne oraz włókien kolagenowych, które układają się w nieuporządkowany sposób oraz z warstwy siateczkowatej, która jest głębiej położona i składa się z grubych włókien kolagenowych, które układają się równolegle do powierzchni skóry. Warstwa ta stanowi ok 80% całkowitej masy skóry i jest warstwą łącząca skórę właściwą z tkanką podskórną. Każdą z tych warstw buduje tkanka łączna. Głównym budulcem skóry właściwej są białka, którymi są włókna kolagenowe i elastylowe. Włókna kolagenowe posiadają bardzo silne wiązania pomiędzy cząsteczkami, dlatego nadają one skórze stabilność. W skład warstwy brodawkowatej wchodzi kolagen typu III, natomiast w skład warstwy siateczkowatej kolagen typu I. Włókna elastynowe ściśle współgrają z włóknami kolagenowymi. Są sprężyste i nadają skórze elastyczność i chronią ją przed nadmiernym rozciąganiem. Białka będące budulcem skóry właściwej zatopione są w bezpostaciowym żelu składającym się z wody, glikozaminoglikanów, kwasu hialuronowego, amin wielocukrowych oraz cząsteczek siarczanowych tj. kwas chondroitynosiarkowy i siarczan dermatanu. W skórze właściwej znajdziemy również mięśnie poprzecznie prążkowane odpowiadające za mimikę twarzy oraz mięśnie gładkie przywłosowe. Połączenie elastyny, kolagenu i mukopolisacharydów, z których najważniejszy to kwas hialuronowy tworzy tak zwane proteoglikany, które odpowiadają za utrzymywanie odpowiedniej ilość wody w skórze oraz utrzymywanie prawidłowej budowy skóry. Najważniejsze komórki znajdujące się w skórze właściwej są to fibroblasty których głównym zadaniem jest produkcja proteoglikanów. Inne ważne komórki znajdujące się w tej warstwie skóry to limfocyty, eozynofile, granulocyty i makrofagi. Podsumowując głównymi zadaniem skóry właściwej jest utrzymanie odpowiednich właściwości mechanicznych skóry oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia dzięki substancji znajdującej się pod postacią proteoglikanów.
Tkanka podskórna – tkanka ta nie jest oddzielona od pozostałych warstw skóry wyraźną granicą. Zmianie ulega tkanka łączna, jest ona bardziej wiotka niż w skórze właściwej i zawiera większe pokłady kolagenu i proteoglikanów. Dodatkowo w jej skład wchodzą komórki tłuszczowe zwane inaczej adiptiocytami. Mają one formę charakterystycznych zrazików, w których gromadzone są trójglicerydy. Podzielona są 12 tkanką łączną która jest zbita. Nadają one warstwie tkanki podskórnej właściwości izolacyjne oraz gromadzą energię. W połączeniu ze szkieletem chrzęstno-stawowym nadaje zewnętrzny kształt naszemu ciału. Pomiędzy komórkami tkanki tłuszczowej znajdują się włókna nerwowe, naczynia krwionośne oraz części wydzielnicze gruczołów potowych.
Źródła:
- Aleksandrowicz R., Ciszek B., Krasucki K.: Anatomia człowieka. Repetytorium. Wyd. PZWL, 2014.
- Draelos Z. D., S.Dover J.: Kosmeceutyki. Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2006.
- Dylewska-Grzelakowska J.: Kosmetyka stosowana. Wyd. WSiP, Warszawa 1999.
- Noszczyk M.: Kosmetologia pielęgnacyjna. Wyd. PZWL, Warszawa 2013.